ฟ้าทะลายโจร ยาแผนโบราณ ประเภทยาสามัญประจำบ้าน กับเรื่องที่คุณควรรู้

จาก สถานการณ์ Covid-19 ที่ปัจจุบันยังมีผู้ติดเชื้อเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง การดูแลตัวเองเบื้องต้นจึงเป็นเรื่องที่สำคัญ อย่างที่หลายๆ คนทราบดีกันดีว่า ผู้ป่วยหรือผู้ติดเชื้อโควิด-19 บางราย มีอาการเบื้องต้นที่คล้ายกับอาการป่วยจากโรคไข้หวัดที่เกิดจากไวรัสทั่วไป หรือผู้ป่วยบางรายอาจมีการแสดงอาการป่วยรุนแรง เช่น โรคระบบทางเดินหายใจตะวันออกกลาง (MERS-CoV) และโรคระบบทางเดินหายใจเฉียบพลันรุนแรง (SARS-CoV) หรือมีอาการปอดอักเสบจนถึงขั้นเสียชีวิต เป็นต้น

โดยศาสตร์การแพทย์แผนไทย ระบุว่า อาการไข้ ไอ เจ็บคอ มักมีสาเหตุมาจาก ธาตุไฟที่สูงขึ้น จึงนิยมใช้ฟ้าทะลายโจร ซึ่งเป็นสมุนไพรฤทธิ์เย็นเพื่อช่วยปรับหรือลดปริมาณความร้อนในร่างกายให้สมดุล คณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ ได้บรรจุ ฟ้าทะลายโจรในรายการบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยมีข้อบ่งใช้ 4 ประการ ได้แก่

1. แก้ท้องเสีย
2. บรรเทาอาการเจ็บคอ
3. แก้ไข้
4. แก้ร้อนใน

นอกจากนี้ ฟ้าทะลายโจรยังเป็นหนึ่งในสมุนไพรที่กระทรวงสาธารณสุข มีนโยบายส่งเสริมให้ใช้ควบคู่ไปกับการรักษาแผนปัจจุบัน ทั้งนี้เพื่อลดการใช้ยาปฏิชีวนะเกินความจำเป็น

ฟ้าทะลายโจร คือ

ฟ้าทะลายโจร เป็นพืชล้มลุก สูง 30-60 ซม. ทั้งต้นมีรสขม ลำต้นเป็นสี่เหลี่ยม แตกกิ่งเป็นพุ่มเล็ก ใบเดี่ยวเรียงตรงข้าม รูปไข่หรือรูปใบหอก ใบสีเขียวเข้ม เป็นมัน ดอกช่อ ออกที่ปลายกิ่งและซอกใบ ผลเป็นฝักสีเขียวอมน้ำตาล ปลายแหลม เมื่อผลแก่จะแตกเป็นสองซีก ดีดเมล็ดออกมา ใช้เมล็ดขยายพันธุ์

• ชื่อสามัญ (ไทย) : ฟ้าทะลายโจร
• ชื่อสามัญ (อังกฤษ) : common andrographis herb, creat, chiretta, Indian snake grass, kalmegh, kariyat, king of bitters1-4
• ชื่อวิทยาศาตร์ : Andrographis paniculata (Burm.f.) Wall.ex Nees1, 2
• ชื่อวงศ์ : Acanthaceae
• ชื่อท้องถิ่น : ซีปังฮี, ฟ้าทะลาย, น้ำลายพังพอน, สามสิบดี, หญ้ากันงู, ชวง, ซิมไน้, ชวนซินเหลียน

สารสำคัญใน ฟ้าทะลายโจร

ข้อมูลจาก องค์การอนามัยโลก (WHO) ปี 2004 สารประกอบหลักที่มีในสมุนไพรฟ้าทะลายโจรคือจะมีสารสำคัญจำพวก ไดเทอร์ปีนแลคโตน Diterpene lactones รูปอิสระ และ Glycosidisc forms ได้แก่

• แอนโดรกราโฟไลด์ (andrographolide; AP1),
• นีโอแอนโดกราโฟไลด์ (neoandrographolide; AP4),
• ดีออกซีแอนโดกราโฟไลด์ (deoxyandrographolide),
• 14-ดีออกซี-11,12-ไดดีไฮโดรแอนโดรกราโฟไลด์ (14-deoxy-11,12-didehydroandrographolide; AP3)

ซึ่งสารสำคัญเหล่านี้จะมีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาแตกต่างกันไป โดยมีการศึกษาเรื่อง สารสำคัญแอนโดรกราโฟไลด์ ในยาฟ้าทะลายโจร พบว่า

• มีฤทธิ์ต้านเชื้อไวรัส ทำให้เชื้อไม่สามารถจับกับตัวรับของเซลล์ได้
• มีฤทธิ์ลดการอักเสบ เพราะกลไกการออกฤทธิ์ ได้แก่ ยับยั้งสารที่ก่อการอักเสบ ที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการอักเสบของร่างกายมนุษย์
• มีฤทธิ์ลดไข้

ฟ้าทะลายโจร กับ โควิด19 (COVID-19)

เนื่องด้วย 'โควิด-19' เป็นโรคอุบัติใหม่ที่เพิ่งเกิดขึ้น ทำให้ในปัจจุบันไม่มียา หรือ วัคซีนใดที่จะตอบได้ 100% ว่ารักษาหรือป้องกันได้จริง แต่อย่างไรก็ตามมีงานวิจัยเกิดขึ้นมากมายว่า ยาฟ้าทะลายโจรมีประโยชน์ในการนำมาใช้กับผู้ป่วยโควิด-19 ในโรงพยาบาล

และสารแอนโดรกราโฟไลด์ ซึ่งเป็นสารสำคัญในฟ้าทะลายโจร มีความสามารถในการยับยั้งกระบวนการติดเชื้อไวรัสของเซลล์ปอด โดยผ่านกลไกที่สำคัญ คือ การยับยั้งการแบ่งตัวของเชื้อไวรัสโควิด แต่อย่างไรก็ตาม

• ไม่แนะนำให้ใช้ฟ้าทะลายโจรเพื่อรักษาโควิด-19 ด้วยตนเอง
• ผู้ป่วยควรได้รับการตรวจวินิจฉัยที่ถูกต้อง และควรได้รับการรักษาจากสถานพยาบาล ที่ต้องได้รับการดูแลจากแพทย์อย่างใกล้ชิด

หมายเหตุ

วันที่ 4 มิถุนายน 2564 เว็บไซต์ราชกิจจานุเบกษา ได้เผยแพร่ประกาศ คณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เรื่อง บัญชียาหลักแห่งชาติด้านสมุนไพร ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2564 โดยได้ระบุเกี่ยวกับเงื่อนไขการใช้ "ฟ้าทะลายโจร" กับผู้ป่วยโรคโควิด 19 ดังต่อไปนี้

• ใช้ฟ้าทะลายโจรกับผู้ป่วยโควิด-19 ที่มีความรุนแรงน้อย เพื่อลดการเกิดโรคที่รุนแรง
• เฉพาะผลิตภัณฑ์สำเร็จรูปที่มีการควบคุมปริมาณ andrographolide
• รับประทานในขนาดยาที่มีปริมาณ andrographolide 180 มิลลิกรัม ต่อวัน โดยแบ่งให้วันละ 3 ครั้ง
• ใช้ได้โดยผู้ประกอบวิชาชีพเวชกรรม (บุคลากรทางการแพทย์ ในสถานพยาบาลเท่านั้น)
• ต้องมีการติดตามประเมินประสิทธิผลและความปลอดภัยหลังการใช้อย่างเป็นระบบ

(อ่านราชกิจจานุเบกษาฉบับเต็มได้ที่ www.ratchakitcha.soc.go.th)

รูปแบบของยาฟ้าทะลายโจรในท้องตลาด (ผงบด vs สารสกัด)

ถ้าเราดูปริมาณแคปซูลในปัจจุบันจะบรรจุฟ้าทะลายโจรได้ประมาณ 350 – 400 มก.ต่อเม็ด ขนาดการใช้แบบบดผง อาจจะต้องทานถึงสูง 8 -16 เม็ด ต่อวัน

ทำให้จึงมีการพัฒนายาสารสกัดเพื่อให้ไม่ต้องรับประทานในปริมาณมากเป็นทางเลือกสำหรับผู้ที่ทานยายากหรือผู้ที่มีปัญหาเรื่องการกลืนยา เช่น การสกัดผงบดให้เหลือแต่สารสำคัญ ดังนั้น อาจเหลือทานเพียงวันละ 3 - 4 เม็ดต่อวัน เป็นต้น

ขนาดรับประทาน ฟ้าทะลายโจร ที่เหมาะสม

• ควรทานฟ้าทะลายโจรตามที่ระบุในฉลากยา และควรทานเมื่อมีอาการไข้ , ไอ , เจ็บคอเท่านั้น ไม่ควรทานฟ้าทะลายโจรเพื่อป้องกัน
• หากรับประทานฟ้าทะลายโจรติดต่อกันเกิน 3 วันแล้วอาการไม่ดีขึ้น หรือ มีอาการรุนแรงขึ้นระหว่างการใช้ยา ควรหยุดใช้ยาและพบแพทย์ทันที

ฟ้าทะลายโจร กับข้อควรระวัง

• ห้ามใช้ยาฟ้าทะลายโจรในผู้ที่มีอาการแพ้
• ห้ามใช้ยาฟ้าทะลายโจรในหญิงตั้งครรภ์, ให้นมบุตร
• ห้ามใช้ยาฟ้าทะลายโจร ในผู้ป่วยที่มีความผิดปกติของตับ และ ไต
• หลีกเลี่ยงการทานฟ้าทะลายโจรในปริมาณที่สูง และติดต่อกันนานเกินไป เพราะอาจทำให้เกิดอาการแขนขาชา หรือ อ่อนแรงได้
• หากรับประทานฟ้าทะลายโจรเพื่อลดอาการเจ็บคอ ครบ 24 ชั่วโมง แต่อาการยังไม่ดีขึ้น หรือ มีอาการเจ็บคอหนักกว่าเดิม ควรหยุดรับประทานและพบแพทย์ทันที
• ควรระวังในการทานยาฟ้าทะลายโจรคู่กับยาลดความดัน หรือ ยาที่มีส่วนช่วยเสริมฤทธิ์กันมากกว่าเดิม
• ควรระวังการทานยาฟ้าทะลายโจรควบคู่กับยาที่มีสารกันเลือดเป็นลิ่ม และ ยาต้านการจับตัวของเกล็ดเลือด อาทิ ยาวาฟาร์ริน , ยาแอสไพริน เป็นต้น
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาฟ้าทะลายโจรในกลุ่มผู้ที่ได้รับยากดภูมิ เนื่องจากสมุนไพรอาจลดฤทธิ์ของยาได้

ฟ้าทะลายโจร กับการเลือกซื้อ

ปริมาณของ Andrographolide ซึ่งเป็นสารหลักของสารสกัดฟ้าทะลายโจรเป็นตัวชี้บ่งคุณภาพของยา ซึ่งปริมาณและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของ Andrographolide ที่ได้จะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับกระบวนการการเตรียมวัตถุดิบ

โดยเริ่มตั้งแต่การเก็บเกี่ยว การเก็บรักษาวัตถุดิบ การแปรรูป รูปแบบผลิตภัณฑ์ ชนิดบดผง หรือวิธีการที่ใช้สกัดเพื่อให้ได้สารสำคัญ Andrographolide ในวัตถุดิบ

ฟ้าทะลายโจรที่ดี จึงควรจะ

• มีปริมาณ Lactones รวมคำนวณเป็น Andrographolide ไม่น้อยกว่า 6% โดยน้ำหนัก
• ผงสมุนไพรฟ้าทะลายโจรควรจะมีสีเขียวเข้ม มีกลิ่นอ่อนและมีรสขมมาก และปราศจากการปนเปื้อนของเชื้อจุลินทรีย์และโลหะหนัก รวมถึง ยาฆ่าแมลงเกินปริมาณมาตรฐานที่กำหนดไว้ของสมุนไพรด้วย

ทั้งนี้ ฟ้าทะลายโจรก็ควรมีไว้ติดบ้านเพื่อทานเมื่อมีบรรเทาอาการหวัดที่มักเกิดขึ้นจากสภาพแวดล้อมและฤดูกาลในช่วงนี้ เพราะมีฤทธิ์ลดไข้ และยังช่วยป้องกันไวรัสเข้าเซลล์ ยับยั้งการแบ่งตัวเพิ่มจำนวนของไวรัส เพิ่มภูมิคุ้มและลดการอักเสบ และ "ควรทานฟ้าทะลายโจรเมื่อมีอาการไข้ , ไอ , เจ็บคอเท่านั้น และต้องไม่ลืมอ่านฉลากให้ละเอียด ก่อนรับประทานยาทุกครั้ง"

สุดท้ายนี้ทีมงาน RS Mall ขอย้ำอีกครั้งว่า การทานยาฟ้าทะลายโจรไม่มีส่วนช่วยในการป้องกันไวรัสโควิด-19 ได้ และ ไม่เป็นการการันตีว่าคุณจะไม่มีโอกาสได้รับเชื้อโควิด-19 แน่นอนว่า การฉีดวัคซีน และ การปฏิบัติตนตามมาตรการของกระทรวงสาธารณสุข ไม่ว่าจะเป็น "กินร้อน ช้อนใครช้อนมัน หมั่นล้างมือ และเว้นระยะห่างทางสังคม" ยังคงเป็นสิ่งที่จะช่วยให้คุณห่างไกลจากการติดเชื้อโควิด-19 ได้อย่างดีที่สุด

ข้อมูลจาก

• กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข (www.dmh.go.th)
• http://wongkarnpat.com
• https://med.mahidol.ac.th
• http://webdb.dmsc.moph.go.th
• กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ สำนักยาและวัตถุเสพติด (https://bdn.go.th)
• งานวิจัยยาสมุนไพรฟ้าทะลายโจร ต่อผู้ป่วยโควิด-19 (www.tm.mahidol.ac.th)
• www.hfocus.org
• กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก วันที่ 19 เมษายน 2563 : www.dtam.moph.go.th
• www.pptvhd36.com